Việc
luyện âm theo từng giai đoạn phát triển đóng vai trò quan trọng trong quá trình
hình thành ngôn ngữ của trẻ. Mỗi giai đoạn sẽ có những đặc điểm phát âm riêng,
vì vậy, cha mẹ cần áp dụng các phương pháp phù hợp với lứa tuổi để hỗ trợ trẻ
phát triển khả năng giao tiếp một cách tự nhiên và hiệu quả. Bài viết này sẽ hướng
dẫn chi tiết cách luyện âm theo từng giai đoạn phát triển của trẻ.
1. Giai đoạn sơ sinh đến 12 tháng tuổi
– Khởi đầu nhận thức âm thanh
Đặc
điểm phát triển âm thanh:
Phản
ứng với âm thanh xung quanh (giật mình, quay đầu theo tiếng động).
Bập
bẹ các nguyên âm đơn giản như "a", "ê", "ô".
Phát
ra các âm thanh ngẫu nhiên để thu hút sự chú ý.
Kỹ
thuật luyện âm phù hợp:
Tăng
cường giao tiếp mắt – mắt: Thường xuyên nói chuyện với trẻ khi thay tã, cho ăn.
Bắt
chước âm thanh của trẻ: Khi trẻ bập bẹ, hãy lặp lại âm đó để kích thích trẻ tiếp
tục.
Sử
dụng âm thanh vui nhộn: Hát ru, đọc thơ, sử dụng đồ chơi phát âm thanh giúp trẻ
quen với âm ngữ.
Mẹo
thực hành:
Tạo
môi trường yên tĩnh để trẻ dễ dàng nhận biết và phản ứng với âm thanh.
Khen
ngợi khi trẻ phát ra âm thanh mới để tăng động lực.
2. Giai đoạn 12 – 24 tháng tuổi –
Phát triển từ ngữ đầu tiên
Đặc
điểm phát triển âm thanh:
Bắt
đầu nói những từ đơn giản như "ba", "mẹ", "bà".
Phát
âm các phụ âm đơn giản như "b", "m", "t",
"d".
Hiểu
và đáp ứng những yêu cầu đơn giản.
Kỹ
thuật luyện âm phù hợp:
Lặp
lại và mở rộng từ vựng: Khi trẻ nói "bóng", hãy mở rộng thành
"quả bóng màu đỏ".
Chơi
trò chơi ngôn ngữ: Dùng tranh ảnh, đồ vật thực tế và yêu cầu trẻ gọi tên.
Khuyến
khích bắt chước: Phát âm rõ ràng và khuyến khích trẻ bắt chước theo.
Mẹo
thực hành:
Đặt
câu hỏi đơn giản để kích thích trẻ nói, ví dụ: "Con muốn gì?".
Tạo
môi trường giao tiếp phong phú thông qua các hoạt động hàng ngày.
3. Giai đoạn 24 – 36 tháng tuổi –
Hình thành câu ngắn
Đặc
điểm phát triển âm thanh:
Nói
câu 2-3 từ như "Con ăn cơm", "Mẹ đi làm".
Phát
âm rõ ràng hơn nhưng vẫn có thể gặp khó khăn với các âm khó như "r",
"s", "ch".
Bắt
đầu đặt câu hỏi "cái gì", "ở đâu".
Kỹ
thuật luyện âm phù hợp:
Sửa
âm nhẹ nhàng: Khi trẻ phát âm sai, hãy nhắc lại câu đúng một cách tự nhiên.
Tăng
cường hội thoại: Đặt câu hỏi mở như "Hôm nay con làm gì?" để trẻ diễn
đạt suy nghĩ.
Sử
dụng bài hát, thơ ngắn: Khuyến khích trẻ đọc thơ hoặc hát các bài hát đơn giản.
Mẹo
thực hành:
Không
ép trẻ phải phát âm hoàn hảo, tập trung vào khuyến khích giao tiếp.
Chơi
các trò chơi như "Đoán đồ vật" để luyện tập từ mới.
4. Giai đoạn 3 – 5 tuổi – Hoàn thiện
phát âm cơ bản
Đặc
điểm phát triển âm thanh:
Sử
dụng câu đầy đủ từ 4-5 từ.
Phát
âm hầu hết các âm tiếng Việt nhưng có thể nhầm lẫn ở các âm phức tạp.
Diễn
đạt suy nghĩ, cảm xúc rõ ràng hơn.
Kỹ
thuật luyện âm phù hợp:
Chỉnh
âm cụ thể: Tập trung sửa các lỗi phát âm phổ biến như "l – n",
"tr – ch".
Đóng
vai – giao tiếp: Tạo tình huống giả lập như chơi bán hàng, bác sĩ khám bệnh để
trẻ thực hành.
Phát
triển ngôn ngữ mô tả: Yêu cầu trẻ mô tả sự vật, sự việc bằng câu hoàn chỉnh.
Mẹo
thực hành:
Khuyến
khích trẻ kể chuyện, bày tỏ cảm xúc để mở rộng vốn từ.
Dành
thời gian đọc sách cùng trẻ, giải thích từ mới một cách sinh động.
5. Giai đoạn 5 – 7 tuổi – Tối ưu hóa
phát âm và ngôn ngữ xã hội
Đặc
điểm phát triển âm thanh:
Phát
âm chính xác gần như hoàn thiện các âm.
Hiểu
và sử dụng ngôn ngữ phức tạp hơn, bao gồm các câu ghép và diễn đạt logic.
Biết
điều chỉnh cách nói phù hợp với từng hoàn cảnh xã hội.
Kỹ
thuật luyện âm phù hợp:
Rèn
luyện ngữ điệu và cảm xúc: Giúp trẻ hiểu cách nhấn nhá, điều chỉnh giọng điệu
khi giao tiếp.
Kể
chuyện sáng tạo: Khuyến khích trẻ kể lại các câu chuyện theo cách riêng của
mình.
Thảo
luận mở: Trao đổi về các chủ đề đa dạng để phát triển tư duy ngôn ngữ.
Mẹo
thực hành:
Thực
hiện các trò chơi ngôn ngữ như "Kể tiếp câu chuyện".
Ghi
âm giọng nói của trẻ để trẻ nhận thức và tự sửa lỗi phát âm.
Lời
kết
Luyện
âm theo từng giai đoạn phát triển giúp trẻ hoàn thiện kỹ năng giao tiếp một
cách tự nhiên và hiệu quả. Cha mẹ cần kiên nhẫn, đồng hành và áp dụng các
phương pháp linh hoạt phù hợp với từng lứa tuổi. Nếu trẻ gặp khó khăn kéo dài
trong việc phát âm, nên tìm đến chuyên gia ngôn ngữ trị liệu để được can thiệp
kịp thời.
